ગુજરાતી નાટક અને ફિલ્મો બંનેમાં પોતાના અભિનયની આગવી છાપ છોડી જનારા અભિનય સમ્રાટ ઉપેન્દ્ર ત્રિવેદીએ દુનિયાના રંગમંચ પરથી પણ હંમેશાં માટે વિદાય લઈ લીધી છે ત્યારે પ્રસ્તુત છે તેમના સંસ્મરણો.
ગુજરાતી ફિલ્મોએ જેમના અભિનયકાળ દરમિયાન સુવર્ણકાળ જોયો છે, તો તખ્તા પર તેમણે કરેલા અભિનયે જ તેમને અભિનયસમ્રાયનું બિરુદ અપાવ્યું છે. એ ઉપેન્દ્ર ત્રિવેદી હવે આપણી વચ્ચે નથી, છતાં તેમણે અભિનય સમ્રાટ નાટકમાં તેમનો તકિયાકલામ ‘હું એ નથી’ આપણા કાનમાં પડઘાઈ રહ્યો હોય તેવું તેમના નિધનના સમાચારથી લાગે છે. માત્ર અભિનયક્ષેત્રે જ નહીં, રાજકારણમાં ઝંપલાવ્યું તો તેમાં પણ ગુજરાત વિધાનસભાના સ્પીકર સુધીના પદ પર પહોંચીને તેમાં પણ સફળતાને વર્યા. અને ભારત સરકારે પણ તેમને પદ્મશ્રીથી સન્માનિત કર્યાં હતા. ‘પાળિયામાં શિલ્પ નહીં બલિદાન જોવાનું હોય’. ગુજરાતી ફિલ્મ્સ લોકકથાઓ પર બને છે તેવી ટીકાના જવાબમાં મજબૂત તર્ક રજૂ કરનારા અને 1971 થી 1981ના ગુજરાતી ફિલ્મ્સના સુર્વણકાળના મુખ્ય આધાર ઉપેન્દ્વ ત્રિવેદીએ આપણી વચ્ચેથી એકઝિટ કરી છે.
14 જુલાઈ 1937માં મધ્યપ્રદેશમાં જન્મેલા ઉપેન્દ્વ ત્રિવેદી સાબરકાંઠાના ઈડર પાસેના કુકડીયા ગામના વતની હતા. ફિલ્મ અને નાટકમાં અભિનય દિગ્દર્શન ઉપરાંત તે સાહિત્યના મર્મજ્ઞ હતા. તેમને બોલતા સાંભળવા તે લહાવો હતો. 1960માં કાદુ મકરણી ફિલ્મથી તે ગુજરાતી પડદે ચમક્યા. અને રા’નવઘણ , રા’માંડલિક, હિરો સલાટ, મહેદી રંગ લાગ્યો તથા લીલુડી ઘરતી જેવી અનેક ગુજરાતી ફિલ્મ્સમાં સહઅભિનેતા રહ્યા. 1971માં રવિન્દ્વ દવે દિગ્દર્શીત ‘જેસલ તોરલ’માં તેમણે મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી અને વ્યવસાયિક સફળતાના નવા શીખરો સર કર્યા પછી તો રાજાભરથરી, શેતલને કાંઠે, ભાદર તારા વહેતા પાણી, હોથલ પદમણી જેવી ઉપરા ઉપરી હિટ ફિલ્મ્સે તેમને સુપરસ્ટાર બનાવી દીધા. પણ અભિનય સમ્રાટનું બિરુદ તો તેમના અભિનય સમ્રાટ નાટક દ્વારા મળ્યું.
રીવોલ્વીંગ સ્ટેજની તકનીકથી તલોદના તમાકુના વેપારી પશાએ રંગભૂમી ગજવી. ઉપેન્દ્વભાઈએ મનુભાઈ પંચોળી નવલકથા ‘ઝેર તો પીધા જાણી-જાણી (1971)’ અને પન્નાલાલ પટેલની નવલકથા ‘માનવીની ભવાઈ’ પરથી ફિલ્મ્સ બનાવી. તેને રાજ્ય સરકાર રાષ્ટ્રિય પુરસ્કારો મળ્યા છે. પદ્મશ્રી ઉપેન્દ્વ ત્રિવેદી છેલ્લા વર્ષોમાં ‘કર્મયોગી’ પરના તેમના વ્યાખ્યાનોને કારણે પણ જાણીતા બન્યા.
રીવોલ્વીંગ સ્ટેજની તકનીકથી તલોદના તમાકુના વેપારી પશાએ રંગભૂમી ગજવી. ઉપેન્દ્વભાઈએ મનુભાઈ પંચોળી નવલકથા ‘ઝેર તો પીધા જાણી-જાણી (1971)’ અને પન્નાલાલ પટેલની નવલકથા ‘માનવીની ભવાઈ’ પરથી ફિલ્મ્સ બનાવી. તેને રાજ્ય સરકાર રાષ્ટ્રિય પુરસ્કારો મળ્યા છે. પદ્મશ્રી ઉપેન્દ્વ ત્રિવેદી છેલ્લા વર્ષોમાં ‘કર્મયોગી’ પરના તેમના વ્યાખ્યાનોને કારણે પણ જાણીતા બન્યા.
નેતા-અભિનેતા ઉપેન્દ્ર ત્રિવેદીની જીવન-ઝરમર
- જન્મ : ૧૪-૭-૧૯૩૭, ઈન્દોર
- પ્રાથમિક શિક્ષણ: ગુજરાતી સમાજ પ્રાથમિક શાળા, ઉજ્જૈન
- તખ્તા પર સૌપ્રથમ અભિનય: નંદકુમાર પાઠક લિખીત એકાંકી ‘કહ્યાગરો કંથ’
- ઉચ્ચ શિક્ષણ: સિદ્ધાર્થ કૉલેજ ઑફ કોમર્સ, મુંબઈ
- પ્રથમ પારિતોષિક: ભવન્સ આયોજિત આંતર કૉલેજ નાટ્યસ્પર્ધામાં ‘ભીતરનાં વહેણ’ નાટકમાં.
- ફિલ્મ પ્રવેશ: ‘કાદુ મકરાણી’માં એક નાનકડી ભૂમિકા દ્વારા
- રેડિયોમાં: આકાશવાણીના નાટ્યવિભાગના વડા તરીકે નિમણૂક
- નિર્માણ: ૧૯૬૯માં ‘અભિનયસમ્રાટ’નું નિર્માણ, દિગ્દર્શન, લેખન અને અભિનય
- ફિલ્મોમાં નાયક: ૧૯૭૧માં ‘જેસલ તોરલ’માં નાયક તરીકે.
- રાજકીય કારકિર્દી: ૧૯૮૪માં સાબરકાંઠાના ભિલોડા ક્ષેત્રમાંથી ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા. ૧૯૯૦માં એ જ ક્ષેત્રમાંથી બીજી વાર અને ૧૯૯૮માં ત્રીજી વાર ચૂંટાયા. ૨૦૦૦માં લોકસભાની ચૂંટણીમાં અને ૨૦૦૩માં વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં હાર.
અભિનિત ગુજરાતી ફિલ્મો: 100થી વધુ
ભોજપુરી : ૦૧
હિંદી ફિલ્મો: ૧૧
- જન્મ : ૧૪-૭-૧૯૩૭, ઈન્દોર
- પ્રાથમિક શિક્ષણ: ગુજરાતી સમાજ પ્રાથમિક શાળા, ઉજ્જૈન
- તખ્તા પર સૌપ્રથમ અભિનય: નંદકુમાર પાઠક લિખીત એકાંકી ‘કહ્યાગરો કંથ’
- ઉચ્ચ શિક્ષણ: સિદ્ધાર્થ કૉલેજ ઑફ કોમર્સ, મુંબઈ
- પ્રથમ પારિતોષિક: ભવન્સ આયોજિત આંતર કૉલેજ નાટ્યસ્પર્ધામાં ‘ભીતરનાં વહેણ’ નાટકમાં.
- ફિલ્મ પ્રવેશ: ‘કાદુ મકરાણી’માં એક નાનકડી ભૂમિકા દ્વારા
- રેડિયોમાં: આકાશવાણીના નાટ્યવિભાગના વડા તરીકે નિમણૂક
- નિર્માણ: ૧૯૬૯માં ‘અભિનયસમ્રાટ’નું નિર્માણ, દિગ્દર્શન, લેખન અને અભિનય
- ફિલ્મોમાં નાયક: ૧૯૭૧માં ‘જેસલ તોરલ’માં નાયક તરીકે.
- રાજકીય કારકિર્દી: ૧૯૮૪માં સાબરકાંઠાના ભિલોડા ક્ષેત્રમાંથી ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા. ૧૯૯૦માં એ જ ક્ષેત્રમાંથી બીજી વાર અને ૧૯૯૮માં ત્રીજી વાર ચૂંટાયા. ૨૦૦૦માં લોકસભાની ચૂંટણીમાં અને ૨૦૦૩માં વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં હાર.
અભિનિત ગુજરાતી ફિલ્મો: 100થી વધુ
ભોજપુરી : ૦૧
હિંદી ફિલ્મો: ૧૧
‘હું એ નથી’, હવે નહીં સાંભળવા મળે, ઉપેન્દ્ર ત્રિવેદીની જાણવા જેવી વાતો
Bhaskar Network|Jan 05, 2015, 07:48AM IST
No comments:
Post a Comment