ગાયત્રી સંહિતા

॥ ગાયત્રી સંહિતા ॥

આદિ શક્તિરિતિ વિષ્ણોસ્તામહં પ્રણમામિ હિ ।
સર્ગઃ સ્થિતિર્વિનાશશ્ચ જાયન્તે જગતોઽનયા ॥ ૧॥

નાભિ-પદ્મ-ભુવા વિષ્ણોર્બ્રહ્મણા નિર્મિતં જગત્ ।
સ્થાવરં જઙ્ગમં શક્ત્યા ગાયત્ર્યા એવ વૈ ધ્રુવમ્ ॥ ૨॥

ચન્દ્રશેખર કેશેભ્યો નિર્ગતા હિ સુરાપગા ।
ભગીરથં તતારૈવ પરિવારસમં યથા ॥ ૩॥

જગદ્ધાત્રી સમુદ્ભૂય યા હૃન્માનસરોવરે ।
ગાયત્રી સકુલં પારં તથા નયતિ સાધકમ્ ॥ ૪॥

સાસ્તિ ગઙ્ગૈવ જ્ઞાનાખ્યસુનીરેણ સમાકુલા ।
જ્ઞાન ગઙ્ગા તુ તાં ભક્ત્યા વારં-વારં નમામ્યહમ્ ॥ ૫॥

ઋષયો વેદ-શાસ્ત્રાણિ સર્વે ચૈવ મહર્ષયઃ ।
શ્રદ્ધયા હૃદિ ગાયત્રીં ધારયન્તિ સ્તુવન્તિ ચ ॥ ૬॥

હ્રીં શ્રીં ક્લીં ચેતિ રૂપૈસ્તુ ત્રિભિર્વા લોકપાલિની ।
ભાસતે સતતં લોકે ગાયત્રી ત્રિગુણાત્મિકા ॥ ૭॥

ગાયત્ર્યૈવ મતા માતા વેદાનાં શાસ્ત્રસમ્પદામ્ ।
ચત્વારોઽપિ સમુત્પન્ના વેદાસ્તસ્યા અસંશયમ્ ॥ ૮॥

પરમાત્મનસ્તુ યા લોકે બ્રહ્મ શક્તિર્વિરાજતે ।
સૂક્ષ્મા ચ સાત્ત્વિકી ચૈવ ગાયત્રીત્યભિધીયતે ॥ ૯॥

પ્રભાવાદેવ ગાયત્ર્યા ભૂતાનામભિજાયતે ।
અન્તઃકરણેષુ દેવાનાં તત્ત્વાનાં હિ સમુદ્ભવઃ ॥ ૧૦॥

ગાયત્ર્યુપાસનાકરણાદાત્મશક્તિર્વિવર્ધતે ।
પ્રાપ્યતે ક્રમશોઽજસ્ય સામીપ્યં પરમાત્મનઃ ॥ ૧૧॥

શૌચં શાન્તિર્વિવેકશ્ચૈતલ્લાભ ત્રયમાત્મિકમ્ ।
પશ્ચાદવાપ્યતે નૂનં સુસ્થિરં તદુપાસકમ્ ॥ ૧૨॥

કાર્યેષુ સાહસઃ સ્થૈર્યં કર્મનિષ્ઠા તથૈવ ચ ।
એતે લાભાશ્ચ વૈ તસ્માજ્જાયન્તે માનસાસ્ત્રયઃ ॥ ૧૩॥

પુષ્કલં ધન-સંસિદ્ધિઃ સહયોગશ્ચ સર્વતઃ ।
સ્વાસ્થ્યં વા ત્રય એતે સ્યુસ્તસ્માલ્લાભાશ્ચ લૌકિકાઃ ॥ ૧૪॥

કાઠિન્યં વિવિધં ઘોરં હ્યાપદાં સંહતિસ્તથા ।
શીઘ્રં વિનાશતાં યાન્તિ વિવિધા વિઘ્નરાશયઃ ॥ ૧૫॥

વિનાશાદુક્ત શત્રૂણામન્તઃ શક્તિર્વિવર્ધતે ।
સંકટાનામનાયાસં પારં યાતિ તયા નરઃ ॥ ૧૬॥

ગાયત્ર્યુપાસકસ્વાન્તે સત્કામા ઉદ્ભવન્તિ હિ ।
તત્પૂર્તયેઽભિજાયન્તે સહજં સાધનાન્યપિ ॥ ૧૭॥

ત્રુટયઃ સર્વથા દોષા વિઘ્ના યાન્તિ યદાન્તતામ્ ।
માનવો નિર્ભયં યાતિ પૂર્ણોન્નતિ પથં તદા ॥ ૧૮॥

બાહ્યંચાભ્યન્તરં ત્વસ્ય નિત્યં સન્માર્ગગામિનઃ ।
ઉન્નતેરુભયં દ્વારં યાત્યુન્મુક્તકપાટતામ્ ॥ ૧૯॥

અતઃ સ્વસ્થેન ચિત્તેન શ્રદ્ધયા નિષ્ઠયા તથા ।
કર્તવ્યાવિરતં કાલે ગાયત્ર્યાઃ સમુપાસના ॥ ૨૦॥

દયાલુઃ શક્તિ સમ્પન્ના માતા બુદ્ધિમતી યથા ।
કલ્યાણં કુરુતે હ્યેવ પ્રેમ્ણા બાલસ્ય ચાત્મનઃ ॥ ૨૧॥

તથૈવ માતા લોકાનાં ગાયત્રી ભક્તવત્સલા ।
વિદધાતિ હિતં નિત્યં ભક્તાનાં ધ્રુવમાત્મનઃ ॥ ૨૨॥

કુર્વન્નપિ ત્રુટીર્લોકે બાલકો માતરં પ્રતિ ।
યથા ભવતિ કશ્ચિન્ન તસ્યા અપ્રીતિભાજનઃ ॥ ૨૩॥

કુર્વન્નપિ ત્રુટીર્ભક્તઃ ક્વચિત્ ગાયત્ર્યુપાસને ।
ન તથા ફલમાપ્નોતિ વિપરીતં કદાચન ॥ ૨૪॥

અક્ષરાણાં તુ ગાયત્ર્યા ગુમ્ફનં હ્યસ્તિ તદ્વિધમ્ ।
ભવન્તિ જાગૃતા યેન સર્વા ગુહ્યાસ્તુ ગ્રન્થયઃ ॥ ૨૫॥

જાગૃતા ગ્રન્થયસ્ત્વેતાઃ સૂક્ષ્માઃ સાધકમાનસે ।
દિવ્યશક્તિસમુદ્ભૂતિં ક્ષિપ્રં કુર્વન્ત્યસંશયમ્ ॥ ૨૬॥

જનયન્તિ કૃતે પુંસામેતા વૈ દિવ્યશક્તયઃ ।
વિવિધાન્ વૈ પરિણામાન્ ભવ્યાન્ મઙ્ગલપૂરિતાન્ ॥ ૨૭॥

મન્ત્રસ્યોચ્ચારણં કાર્યં શુદ્ધમેવાપ્રમાદતઃ ।
તદશક્તો જપેન્નિત્યં સપ્રણવાસ્તુ વ્યાહૃતીઃ ॥ ૨૮॥

ઓમિતિ પ્રણવઃ પૂર્વં ભૂર્ભુવઃ સ્વસ્તદુત્તરમ્ ।
એષોક્તા લઘુ ગાયત્રી વિદ્વદ્ભિર્વેદપણ્ડિતૈઃ ॥ ૨૯॥

શુદ્ધં પરિધાનમાધાય શુદ્ધે વૈ વાયુમણ્ડલે ।
શુદ્ધ દેહમનોભ્યાં વૈ કાર્યા ગાયત્ર્યુપાસના ॥ ૩૦॥

દીક્ષામાદાય ગાયત્ર્યા બ્રહ્મનિષ્ઠાગ્રજન્મના ।
આરભ્યતાં તતઃ સમ્યગ્વિધિનોપાસના સતા ॥ ૩૧॥

ગાયત્ર્યુપાસનામુક્ત્વા નિત્યાવશ્યકકર્મસુ ।
ઉક્તસ્તત્ર દ્વિજાતીનાં નાનધ્યાયો વિચક્ષણૈઃ ॥ ૩૨॥

આરાધયન્તિ ગાયત્રીં ન નિત્યં યે દ્વિજન્મનઃ ।
જાયન્તે હિ સ્વકર્મભ્યસ્તે ચ્યુતા નાત્ર સંશયઃ ॥ ૩૩॥

શૂદ્રાસ્તુ જન્મના સર્વે પશ્ચાદ્યાન્તિ દ્વિજન્મતામ્ ।
ગાયત્ર્યૈવ જનાઃ સાકં હ્યુપવીતસ્ય ધારણાત્ ॥ ૩૪॥

ઉચ્ચતા પતિતાનાં ચ પાપિનાં પાપનાશનમ્ ।
જાયેતે કૃપયૈવાસ્યાઃ વેદમાતુરનન્તયા ॥ ૩૫॥

ગાયત્ર્યા યા યુતા સન્ધ્યા બ્રહ્મસન્ધ્યા તુ સા મતા ।
કીર્તિતં સર્વતઃ શ્રેષ્ઠં તસ્યાનુષ્ઠાનમાગમૈઃ ॥ ૩૬॥

આચમનં શિખાબન્ધઃ પ્રાણાયામોઽઘમર્ષણમ્ ।
ન્યાસશ્ચોપાસનાયાં તુ પઞ્ચ કોષા મતા બુધૈઃ ॥ ૩૭॥

ધ્યાનતસ્તુ તતઃ પશ્ચાત્ સાવધાનેન ચેતસા ।
જપ્યા સતતં તુલસી માલયા ચ મુહુર્મુહુઃ ॥ ૩૮॥

એક વારં પ્રતિદિનં ન્યૂનતો ન્યૂનસઙ્ખ્યકમ્ ।
ધીમાન્મન્ત્ર શતં નૂનં નિત્યમષ્ટોત્તરં જપેત્ ॥ ૩૯॥

બ્રાહ્મે મુહૂર્તે પ્રાઙ્મુખો મેરુદણ્ડં પ્રતન્ય હિ ।
પદ્માસનં સમાસીનઃ સન્ધ્યાવન્દનમાચરેત્ ॥ ૪૦॥

દૈન્યરુક્ શોક ચિન્તાનાં વિરોધાક્રમણાપદામ્ ।
કાર્યં ગાયત્ર્યનુષ્ઠાનં ભયાનં વારણાય ચ ॥ ૪૧॥

જાયતે સા સ્થિતિરસ્માન્મનોઽભિલાષયાન્વિતા ।
યતઃ સર્વેઽભિજાયન્તે યથા કાલં હિ પૂર્ણતામ્ ॥ ૪૨॥

અનુષ્ઠાનાત્તુ વૈ તસ્માદ્ગુપ્તાધ્યાત્મિક-શક્તયઃ ।
ચમત્કારમયા લોકે પ્રાપ્યન્તેઽનેકધા બુધૈઃ ॥ ૪૩॥

સપાદલક્ષમન્ત્રાણાં ગાયત્ર્યા જપનં તુ વૈ ।
ધ્યાનેન વિધિના ચૈવ હ્યનુષ્ઠાનં પ્રચક્ષતે ॥ ૪૪ ।
પઞ્ચમ્યાં પૂર્ણિમાયાં વા ચૈકાદશ્યાં તથૈવ હિ ।
અનુષ્ઠાનસ્ય કર્તવ્યં આરમ્ભઃ ફલ-પ્રાપ્તયે ॥ ૪૫॥

માસદ્વયેઽવિરામં તુ ચત્વારિંષટ્ દિનેષુ વા ।
પૂરયેત્તદનુષ્ઠાનં તુલ્યસઙ્ખ્યાસુ વૈ જપન્ ॥ ૪૬॥

તસ્યાઃ પ્રતિમાં સુસંસ્થાપ્ય પ્રેમ્ણા શોભન-આસને ।
ગાયત્ર્યાસ્તત્ર કર્તવ્યા સત્પ્રતિષ્ઠા વિધાનતઃ ॥ ૪૭
તદ્વિધાય તતો દીપ-ધૂપ-નૈવેદ્ય-ચન્દનૈઃ ।
નમસ્કૃત્યાક્ષતેનાપિ તસ્યાઃ પૂજનમાચરેત્ ॥ ૪૮॥

પૂજનાનન્તરં વિજ્ઞઃ ભક્ત્યા તજ્જપમારભેત્ ।
જપકાલે તુ મનઃ કાર્યં શ્રદ્ધાન્વિતમચઞ્ચલમ્ ॥ ૪૯॥

કાર્યતો યદિ ચોત્તિષ્ઠેન્મધ્ય એવ તતઃ પુનઃ ।
કર-પ્રક્ષાલનં કૃત્વા શુદ્ધૈરઙ્ગૈરુપાવિશેત્ ॥ ૫૦॥

આદ્યશક્તિર્વેદમાતા ગાયત્રી તુ મદન્તરે ।
શક્તિકલ્લોલસન્દોહાન્ જ્ઞાનજ્યોતિશ્ચ સન્તતમ્ ॥ ૫૧॥

ઉત્તરોત્તરમાકીર્ય પ્રેરયન્તિ વિરાજતે ।
ઇત્યેવાવિરતં ધ્યાયન્ ધ્યાનમગ્નસ્તુ તાં જપેત્ ॥ ૫૨॥

ચતુર્વિંશતિલક્ષાણાં સતતં તદુપાસકઃ ।
ગાયત્રીણામનુષ્ઠાનાદ્ગાયત્ર્યાઃ સિદ્ધિમાપ્નુતે ॥ ૫૩
સાધનાયૈ તુ ગાયત્ર્યા નિશ્છલેન હિ ચેતસા ।
વરણીયઃ સદાચાર્યઃ સાધકેન સુભાજનઃ ॥ ૫૪॥

લઘ્વનુષ્ઠાનતો વાપિ મહાનુષ્ઠાનતોઽથવા ।
સિદ્ધિં વિન્દતિ વૈ નૂનં સાધકઃ સાનુપાતિકામ્ ॥ ૫૫॥

એક એવ તુ સંસિદ્ધઃ ગાયત્રી મન્ત્ર આદિશત્ ।
સમસ્ત-લોકમન્ત્રાણાં કાર્યસિદ્ધેસ્તુ પૂરકઃ ॥ ૫૬॥

અનુષ્ઠાનાવસાને તુ અગ્નિહોત્રો વિધીયતામ્ ।
યથાશક્તિ તતો દાનં બ્રહ્મભોજસ્તતઃ ખલુ ॥ ૫૭॥

મહામન્ત્રસ્ય ચાપ્યસ્ય સ્થાને સ્થાને પદે પદે ।
ગૂઢાનન્તોપદેશાનાં રહસ્યં તત્ર વર્તતે ॥ ૫૮॥

યો દધાતિ નરશ્ચૈતાનુપદેશાંસ્તુ માનસે ।
જાયતે હ્યુભયં તસ્ય લોકમાનન્દસઙ્કુલમ્ ॥ ૫૯॥

સમગ્રામપિ સામગ્રીમનુષ્ઠાનસ્ય પૂજિતામ્ ।
સ્થાને પવિત્ર એવૈતાં કુત્રચિદ્ધિ વિસર્જયેત્ ॥ ૬૦॥

સત્પાત્રો યદિ વાચાર્યો ન ચેત્સંસ્થાપયેત્તદા ।
નારિકેલં શુચિં વૃત્વાચાર્યભાવેન ચાસને ॥ ૬૧॥

પ્રાયશ્ચિત્તં મતં શ્રેષ્ઠં ત્રુટીનાં પાપકર્મણામ્ ।
તપશ્ચર્યૈવ ગાયત્ર્યાઃ નાતોઽન્યદ્દૃશ્યતે ક્વચિત્ ॥ ૬૨॥

સેવ્યાઃ સ્વાત્મસમુદ્ધ્યર્થં પદાર્થાઃ સાત્ત્વિકાઃ સદા ।
રાજસાશ્ચ પ્રયોક્તવ્યાઃ મનોવાઞ્છિતપૂર્તયે ॥ ૬૩॥

પ્રાદુર્ભાવસ્તુ ભાવાનાં તામસાનાં વિજાયતે ।
તમોગુણાનામર્થાનાં સેવનાદિતિ નિશ્ચયઃ ॥ ૬૪॥

માલાસન-સમિધ્યજ્ઞ-સામગ્ર્યર્ચન-સઙ્ગ્રહઃ ।
ગુણત્રયાનુસારં હિ સર્વે વૈ દદતે ફલમ્ ॥ ૬૫॥

પ્રાદુર્ભવન્તિ વૈ સૂક્ષ્માશ્ચતુર્વિંશતિ શક્તયઃ ।
અક્ષરેભ્યસ્તુ ગાયત્ર્યા માનવાનાં હિ માનસે ॥ ૬૬॥

મુહૂર્તા યોગદોષા વા યેઽપ્યમઙ્ગલકારિણઃ ।
ભસ્મતાં યાન્તિ તે સર્વે ગાયત્ર્યાસ્તીવ્રતેજસા ॥ ૬૭॥

એતસ્માત્તુ જપાન્નૂનં ધ્યાનમગ્નેન ચેતસા ।
જાયતે ક્રમશશ્ચૈવ ષટ્ ચક્રાણાં તુ જાગૃતિઃ ॥ ૬૮॥

ષટ્ ચક્રાણિ યદૈતાનિ જાગૃતાનિ ભવન્તિ હિ ।
ષટ્ સિદ્ધયોઽભિજાયન્તે ચક્રૈરેતૈર્નરસ્ય વૈ ॥ ૬૯॥

અગ્નિહોત્રં તુ ગાયત્રી મન્ત્રેણ વિધિવત્ કૃતમ્ ।
સર્વેષ્વવસરેષ્વેવ શુભમેવ મતં બુધૈઃ ॥ ૭૦॥

યદાવસ્થાસુ સ્યાલ્લોકે વિપન્નાસુ તદા તુ સઃ ।
મૌનં માનસિકં ચૈવ ગાયત્રી-જપમાચરેત્ ॥ ૭૧॥

તદનુષ્ઠાનકાલે તુ સ્વશક્તિં નિયમેજ્જનઃ ।
નિમ્નકર્મસુ તાઃ ધીમાન્ ન વ્યયેદ્ધિ કદાચન ॥ ૭૨
નૈવાનાવશ્યકં કાર્યમાત્મોદ્ધારસ્થિતેન ચ ।
આત્મશક્તેસ્તુ પ્રાપ્તાયાઃ યત્ર તત્ર પ્રદર્શનમ્ ॥ ૭૩॥

આહારે વ્યવહારે ચ મસ્તિષ્કેઽપિ તથૈવ હિ ।
સાત્ત્વિકેન સદા ભાવ્યં સાધકેન મનીષિણા ॥  ૭૪॥

કર્તવ્યધર્મતઃ કર્મ વિપરીતં તુ યદ્ભવેત્ ।
તત્સાધકસ્તુ પ્રજ્ઞાવાનાચરેન્ન કદાચન ॥ ૭૫॥

પૃષ્ઠતોઽસ્યાઃ સાધનાયા રાજતેઽતિતરં સદા ।
મનસ્વિસાધકાનાં હિ બહૂનાં સાધનાબલમ્ ॥ ૭૬॥

અલ્પીયસ્યા જગત્યેવં સાધનાયાસ્તુ સાધકઃ ।
ભગવત્યાશ્ચ ગાયત્ર્યાઃ કૃપાં પ્રાપ્નોત્યસંશયમ્ ॥ ૭૭॥

પ્રાણાયામે જપન્ લોકઃ ગાયત્રીં ધ્રુવમાપ્નુતે ।
નિગ્રહં મનસશ્ચૈવ ઇન્દ્રિયાણાં હિ સમ્પદામ્ ॥ ૭૮॥

મન્ત્રં વિભજ્ય ભાગેષુ ચતુર્ષુ સુબુધસ્તદા ।
રેચકં કુમ્ભકં બાહ્યં પૂરકં કુમ્ભકં ચરેત્ ॥ ૭૯॥

યથા પૂર્વસ્થિતઞ્ચૈવ ન દ્રવ્યં કાર્ય-સાધકમ્ ।
મહાસાધનતોઽપ્યસ્માન્નાજ્ઞો લાભં તથાપ્નુતે ॥ ૮૦॥

સાધકઃ કુરુતે યસ્તુ મન્ત્રશક્તેરપવ્યયઃ ।
તં વિનાશયતિ સૈવ સમૂલં નાત્ર સંશયઃ ॥ ૮૧॥

સતતં સાધનાભિર્યો યાતિ સાધકતાં નરઃ ।
સ્વપ્નાવસ્થાસુ જાયન્તે તસ્ય દિવ્યાનુભૂતયઃ ॥ ૮૨॥

સફલઃ સાધકો લોકે પ્રાપ્નુતેઽનુભવાન્ નવાન્ ।
વિચિત્રાન્ વિવિધાઁશ્ચૈવ સાધનાસિદ્ધ્યનન્તરમ્ ॥ ૮૩॥

ભિન્નાભિર્વિધિભિર્બુદ્ધ્યા ભિન્નાસુ કાર્યપઙ્ક્તિષુ ।
ગાયત્ર્યાઃ સિદ્ધમન્ત્રસ્ય પ્રયોગઃ ક્રિયતે બુધૈઃ ॥ ૮૪॥

ચતુર્વિંશતિવર્ણૈર્યા ગાયત્રી ગુમ્ફિતા શ્રુતૌ ।
રહસ્યમુક્તં તત્રાપિ દિવ્યૈઃ રહસ્યવાદિભિઃ ॥ ૮૫॥

રહસ્યમુપવીતસ્ય ગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં હિ યત્ ।
અન્તર્હિતં તુ તત્સર્વં ગાયત્ર્યાં વિશ્વમાતરિ ॥ ૮૬॥

અયમેવ ગુરોર્મન્ત્રઃ યઃ સર્વોપરિ રાજતે ।
બિન્દૌ સિન્ધુરિવાસ્મિંસ્તુ જ્ઞાનવિજ્ઞાનમાશ્રિતમ્ ॥ ૮૭॥

આભ્યન્તરે તુ ગાયત્ર્યા અનેકે યોગસઞ્ચયાઃ ।
અન્તર્હિતા વિરાજન્તે કશ્ચિદત્ર ન સંશયઃ ॥ ૮૮॥

ધારયન્ હૃદિ ગાયત્રીં સાધકો ધૌતકિલ્બિષઃ ।
શક્તીરનુભવત્ય્ગ્રાઃ સ્વસ્મિન્નેવ હ્યલૌકિકાઃ ॥ ૮૯॥

એતાદૃશ્યસ્તુ વાર્તા ભાસન્તેઽલ્પપ્રયાસતઃ ।
યાસ્તુ સાધારણો લોકો જ્ઞાતુમર્હતિ નૈવ હિ ॥ ૯૦॥

એતાદૃશ્યસ્તુ જાયન્તે તન્મનસ્યનુભૂતયઃ ।
યાદૃશ્યો ન હિ દૃશ્યન્તે માનવેષુ કદાચન ॥ ૯૧॥

પ્રસાદં બ્રહ્મજ્ઞાનસ્ય યેઽન્યેભ્યો વિતરન્ત્યપિ ।
આસાદયન્તિ તે નૂનં માનવાઃ પુણ્યમક્ષયમ્ ॥ ૯૨॥

ગાયત્રી સંહિતા હ્યેષા પરમાનન્દદાયિની ।
સર્વેષામેવ કષ્ટાનાં વારણાયાસ્ત્યલં ભુવિ ॥ ૯૩॥

શ્રદ્ધયા યે પઠન્ત્યેનાં ચિન્તયન્તિ ચ ચેતસા ।
આચરન્ત્યાનુકૂલ્યેન ભવબાધાં તરન્તિ તે ॥ ૯૪॥